Συνέντευξη με την Πόλυ Χατζημάρκου για το Left.gr
Η πανδημία απέδειξε την καταστροφή που έχει επιφέρει η νεοφιλελεύθερη οικονομία
«Πλέον, δεν υπάρχει δικαιολογία συναίνεσης στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο αξιών, το οποίο κατέστρεψε τους θεσμούς κοινωνικής περίθαλψης και ασφάλισης, όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά στον τομέα της εργασίας εξίσου. Όλο το φαντασιακό της ιδιωτικοποίησης ξεβρακώθηκε από την πανδημία – σε όλες τις χώρες ανεξαιρέτως. Αν δεν μάθουμε αυτό το μάθημα, τότε είμαστε έρμαιοι της μοίρας μας» αναφέρει ο Στάθης Γουργουρής, Καθηγητής Συγκριτικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Columbia Νέας Υόρκης μιλώντας Στο Κόκκινο Ρόδου 103,7 και την Πόλυ Χατζημάρκου.
-Ποιες θεωρείτε ότι θα είναι οι μελλοντικές συνέπειες στην καθημερινότητά μας με τα σημερινά περιοριστικά μέτρα, την κοινωνική ή φυσική αποστασιοποίηση και την (αυτο)πειθάρχηση λόγω της πανδημίας; Η δική σας εκτίμηση για τις νέες παραβιάσεις στην ιδιωτική ζωή και στα προσωπικά μας δεδομένα. Ήρθαν για να ...μείνουν;
Σ. Γ. «Στην ιστορία, τίποτε δεν συμβαίνει για να μένει για πάντα. Το αν θα μείνουν, ή τί θα μείνει και τί θα σημαίνει, εξαρτάται από εμάς – από τις ίδιες τις κοινωνίες. Η αυτο-πειθάρχηση δεν είναι κάτι αρνητικό – αντιθέτως, είναι η βάση της αυτονομίας. Από ό,τι φαίνεται, αν και ακόμη υπάρχουν πολλά αναπάντητα ζητήματα στην βάση της ιατρικής, ο συγκεκριμένος ιός δεν είναι παροδικός. Ο ιός ο ίδιος ήρθε για να μείνει. Και από ό,τι λένε οι γιατροί, είναι πια σχεδόν αδύνατο να υπάρξουν άνθρωποι οι οποίοι δεν θα εκτεθούν στον ιό κάποια στιγμή. Οπότε, σε ένα βαθμό, ίσως καθαρά οντολογικό, οι άνθρωποι θα πρέπει να μάθουν να χειρίζονται αυτή την «συμβίωση» έτσι ώστε να μην είναι καταστροφική. Εύχομαι να το μάθουν από μόνοι τους και να μη χρειάζονται κυβερνήσεις και εξουσίες να τους το επιβάλλουν.
Αυτό δεν σημαίνει ότι θα πάψουμε να φιλιόμαστε ή να κάνουμε έρωτα. Απλά, θα πρέπει σε ατομικό επίπεδο να έχουμε τον νου μας σε κάποια στοιχειώδη πράγματα για να μειώσουμε τους ρυθμούς της μετάδοσης. Αυτό είναι το πιο εύκολο. Το δύσκολο είναι να παλέψουμε για να ξαναδώσουμε κύρος στους θεσμούς κοινωνικής πρόνοιας, κοινωνικής ασφάλειας, κοινωνικής προστασίας. Όπως δεν μπορούμε να επανέλθουμε στο «πέρα βρέχει» μιας παλαιότερης ατομικής συμπεριφοράς, δεν μπορούμε να επανέλθουμε στις αξίες που κατάφερε να επιβάλλει ο λεγόμενος «νεοφιλελευθερισμός» – πρόκειται για σκανδαλώδη ψευδωνυμία, εφόσον μιλάμε για την πιο ανελεύθερη πολιτική οικονομία μετά την εποχή της φεουδαρχίας. Η μανία αυτή για την ιδιωτικοποίηση των πάντων είναι κάθετα αντίθετη με την οποιαδήποτε πρακτική συλλογικής (αυτο)προστασίας που η πανδημία κατέστησε αυτονόητη. Ο ιός δεν κάνει διακρίσεις – ούτε σύνορα καταλαβαίνει, ούτε πολιτισμούς, ούτε ιδεολογίες. Αντιθέτως, καθιστά την ατομικότητα ανεπαρκή. Είναι ευκαιρία όλα αυτά να τα ξανασκεφτούμε».
-Πώς αλλάζει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την οικία μας; Από το σπίτι της ασφάλειας και της ιδιωτικότητας στο σπίτι του «εγκλεισμού»;
Σ.Γ. «Εγώ αυτό δεν το βλέπω έτσι. Πρώτα από όλα η οικία είναι ήδη κοινωνικός χώρος. Και πλέον με την ιντερνετική τεχνολογία δεν συμβιβάζεται σε «τέσσερις τοίχους» – αυτό έχει και τα αρνητικά του, αλλά αυτή είναι άλλη συζήτηση. Δεύτερον, αν δεχτούμε ότι η λεγόμενη «κοινωνική αποστασιοποίηση» προστατεύει την κοινωνία – γεγονός αναμφισβήτητο – τότε παύει να είναι αντικοινωνική κατάσταση. Ακούγεται αντιφατικό αλλά δεν είναι. Οπότε, μια απλή απάντηση είναι: δεν αλλάζει ο τρόπος που αντιμετωπίζουμε την οικία μας. Αλλά είναι μια ευκαιρία να ξανα-αγαπήσουμε το σπίτι μας, να ξανασκεφτούμε τους εξωφρενικούς ρυθμούς καθημερινότητας στους οποίους ζούμε, στους οποίους μας σπρώχνει η «αγορά».
Η ιδιωτικότητα δεν είναι απόλυτη αξία. Αποκτά το εκάστοτε νόημα της σε σχέση με την συγκεκριμένη σημασία που έχει η κοινωνικότητα σε διάφορες καταστάσεις, συνθήκες, κουλτούρες, ιστορικές στιγμές. Το ίδιο ισχύει και για την οικειότητα. Ακόμη και για τα προσωπικά δεδομένα – κατανοώ την λεπτότητα του θέματος. Ευθύνη μας είναι, ως πολίτες μιας δημοκρατίας, να υπερασπιστούμε τα προσωπικά μας δεδομένα. Όχι όμως αν αυτό είναι εις βάρος της κοινωνίας. Δηλαδή, είμαι κάθετα υπέρ ενός συντονισμού γνώσης, βάσει εξετάσεων, για το ποιος έχει κολλήσει τον ιό, σε ποιο στάδιο μετάδοσης βρίσκεται, αν έχει αποκτήσει αντισώματα, κλπ. Αυτά δεν είναι πια αυστηρώς εννοούμενα προσωπικά δεδομένα. Είναι κοινωνικά δεδομένα. Γενικά, η κάθετη αντίστιξη του προσωπικού με το κοινωνικό είναι μια ψευδαίσθηση, μια ιδεολογία».
-Ο μετασχηματισμός του δημόσιου χώρου, η μετατροπή του σε έρημο τοπίο ή τοπίο επιτήρησης και τιμωρίας για τους "παραβάτες" των αυστηρών μέτρων περιορισμού. Μιλάμε για μια "αγοραφοβική" επαναδιαμόρφωση της σχέση μας με την πόλη; Τα δικά σας σχόλια.
Σ.Γ. «Πρώτα από όλα, στην Νέα Υόρκη δεν υπάρχουν τιμωρίες. Οι άνθρωποι τηρούν από μόνοι τους τις οδηγίες, άλλοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο αλλά γενικά θα έλεγα με αρκετή ευθύνη. Οπότε, δεν έχω αυτή την εμπειρία. Ως εκ τούτου, προφανώς και δεν έχω καμία αίσθηση «αγοραφοβίας». Αντιθέτως, ανακαλύπτω μια άλλη σχέση με την πόλη. Αντί, φερ’ ειπείν, να τρελαίνομαι να δοκιμάσω το καινούργιο εστιατόριο που άνοιξε ο τάδε διάσημος σεφ, ανακαλύπτω την απόλαυση μιας βραδινής βόλτας στο πάρκο, γιορτάζοντας τις ανοιξιάτικες ανθισμένες μανόλιες. Ανακαλύπτω ότι είμαι πιο ευαίσθητος στην παρατήρηση του οτιδήποτε τριγύρω μου. Όταν βλέπω κάποιον άλλον άνθρωπο να περνάει απέναντι μου με την μάσκα του κλπ. χαίρομαι και τον χαιρετώ.
Τα μέτρα προφύλαξης αποσκοπούν στην επιβράδυνση της μετάδοσης του ιού, έτσι ώστε οι μηχανισμοί περίθαλψης και θεραπείας των ήδη ασθενών να μη κορεστούν. Ας μη ξεχνάμε ότι η υψηλή θνησιμότητα δεν οφείλεται τόσο πολύ στον ιό – οι συντριπτικά περισσότεροι άνθρωποι που θα κολλήσουν θα έχουν ήπιας μορφής συμπτώματα ή και καθόλου συμπτώματα. Αυτό πλέον είναι δεδομένο. Η πρωτοφανής θνησιμότητα οφείλεται κυρίως στην αδυναμία των συστημάτων υγείας να καλύψουν τέτοια ταχύτητα μεταδοτικότητας και τέτοια ξαφνική κορύφωση ασθενών – γίνεται ένα μποτιλιάρισμα. Προφανώς και υπάρχουν πιο ευπαθείς ομάδες, παίζει ρόλο και η αρχική πυκνότητα της εισβολής του ιού (εξού και ο ιδιαίτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουν οι νοσηλευτές), αλλά ο κύριος λόγος της μεγάλης θνησιμότητας είναι η αδυναμία της περίθαλψης».
-Που εκτιμάτε ότι πρέπει να στραφεί οι τέχνες σε σχέση με τις αλλαγές των αναγκών της κοινωνίας; Πώς αλλάζουν (ή πρέπει να μετασχηματιστούν) τα παραπάνω για να "συνομιλήσουν" με τους πολίτες;
Σ.Γ. «Οι τέχνες πάντοτε αντιδρούν σε ακραίες κοινωνικές καταστάσεις – αναπόφευκτα. Δεν νομίζω ότι είναι δική μας δουλειά να πούμε «που πρέπει να στραφεί η τέχνη» – οι καλλιτέχνες οι ίδιοι θα το κάνουν, ακόμη κι αν δεν ξέρουν ακριβώς τι κάνουν. Προφανώς, η μαζική απόλαυση των τεχνών σε αυτή την φάση δεν είναι εφικτή. Η μαζική κοινωνική εμπειρία δεν αντικαθίσταται – ούτε από την ιντερνετική συνεύρεση, γιατί η συνάθροιση σωμάτων σε ένα συγκεκριμένο χώρο είναι απαράμιλλη. Οπότε, η τέχνη θα σκαρφιστεί άλλους τρόπους, όχι μόνο έκφρασης αλλά και εκτέλεσης».
-Ζώντας στη Νέα Υόρκη, θα ήθελα να μοιραστείτε κάτι απ΄την δική σας "έγκλειστη" πραγματικότητα. Διαβάζω, και είναι εντυπωσιακό, ότι ο Τραμπ τις τελευταίες μέρες απολαμβάνει νέας δημοφιλίας (ενώ παράλληλα ο Σάντερς αποσύρθηκε).
Σ.Γ. «Αναφέρθηκα ήδη στο ότι στην Νέα Υόρκη δεν υπάρχει τόσο αυστηρή αστυνόμευση όσο στην Ελλάδα. Οι άνθρωποι συμπεριφέρονται από μόνοι τους με κάποια ευθύνη. Βέβαια, η πραγματικότητα η ίδια στην Νέα Υόρκη δεν προσφέρεται για ανεύθυνη συμπεριφορά. Πεθαίνουν σχεδόν χίλιοι άνθρωποι κάθε μέρα. Θάβονται σε ομαδικούς τάφους προσωρινά γιατί δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν στους αριθμούς τα ψυγεία, τα νεκροτομεία – ούτε και τα γραφεία κηδειών. Εξάλλου κηδείες δεν μπορούν να γίνουν λόγω μέτρων. Είναι τραγικό. Κάθε 5 λεπτά η αλλόκοτη σιγή της πόλης σκίζεται από τις σειρήνες ασθενοφόρων. Οπότε, δεν χρειάζεται η πολιτεία να αστυνομεύσει, γιατί η πραγματικότητα η ίδια αρκεί.
Η πολιτική πραγματικότητα βέβαια είναι εξίσου τραγική – και η θνησιμότητα συνδέεται με αυτό. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η πανδημία απέδειξε με κρυστάλλινο τρόπο την καταστροφή που έχει επιφέρει η νεοφιλελεύθερη οικονομία στον τομέα της υγείας. Η Νέα Υόρκη έχει το καλύτερο σύστημα υγείας στις ΗΠΑ (από άποψη ιατρικής έρευνας και τεχνολογίας) και όμως η ανεπάρκεια του να διαχειριστεί την πανδημία είναι εμφανής. Σημειωτέον, το ίδιο έγινε και στην πλούσια Βόρεια Ιταλία – το κοινωνικό σύστημα υγείας είχε αποδιαρθρωθεί από την περιφερειακή κυβέρνηση της Λέγκας του Σαλβίνι.
Δεν ισχύει ότι ο Τραμπ απολαμβάνει δημοφιλία – το αντίστροφο. Φαίνεται ότι ακόμη και στις κοινωνικές ομάδες των ψηφοφόρων του έχει χάσει το κύρος του σε σημαντικό βαθμό. Έπειτα, είχαμε πάνω από 6 εκατομμύρια αιτήσεις στο ταμείο ανεργίας μέσα σε μια βδομάδα. Οι τραμπικές αντιλήψεις των κλειστών συνόρων έχουν πλέον εκτεθεί ανεπανόρθωτα – ο ιός δεν αναγνωρίζει σύνορα. Αντιθέτως, παρόλο που πλέον αποσύρθηκε ο Σάντερς η πολιτική του πλατφόρμα – ιδιαίτερα όσο αφορά την πολιτική της υγείας – αποκτά ευρύτερο κύρος. Βέβαια, δεν ξέρουμε καν πώς θα γίνουν οι εκλογές τον Νοέμβριο – να μη πω το χειρότερο: αν θα γίνουν εκλογές. Θεωρώ αναμφισβήτητο ότι οι Ρεπουμπλικάνοι θα κάνουν τα πάντα για να επηρεάσουν τις εκλογές προς όφελος τους, ακόμη και με αθέμιτα μέσα».
-Θα ξαναβρεθούμε σύντομα στους δρόμους και τις πλατείες –κινηματικά. διεκδικητικά;
Σ.Γ. «Προφανώς. Κάποια στιγμή θα χαλαρώσουν τα μέτρα γιατί θα επέλθει κάποια ισορροπία στον ρυθμό της μετάδοσης και στην δυνατότητα του συστήματος υγείας να αντιμετωπίσει την ασθένεια. Όμως, μη ξεχνάμε ότι, ούτως ή άλλως, ο ιός θα συνεχίσει να υπάρχει και να κυκλοφορεί και ότι κάποια στιγμή σχεδόν όλοι μας θα κολλήσουμε μέχρι ο ιός να κάνει τον βιολογικό του κύκλο. Οπότε, θα ξαναβγούμε στους δρόμους μεν αλλά για κάποιο μεγάλο διάστημα προσεκτικά – μέχρι, τουλάχιστον, να δημιουργηθεί εμβόλιο ή και κάποιο αποτελεσματικό φάρμακο.
Το σημαντικό δεν είναι αν θα ξαναβρεθούμε στις πλατείες, αλλά τι θα κάνουμε όταν ξαναβρεθούμε – ποιά θα είναι η κοινωνική και η πολιτική μας δράση; Πλέον, δεν υπάρχει δικαιολογία συναίνεσης στο νεοφιλελεύθερο πλαίσιο αξιών, το οποίο κατέστρεψε τους θεσμούς κοινωνικής περίθαλψης και ασφάλισης, όχι μόνο στον τομέα της υγείας αλλά στον τομέα της εργασίας εξίσου. Όλο το φαντασιακό της ιδιωτικοποίησης ξεβρακώθηκε από την πανδημία – σε όλες τις χώρες ανεξαιρέτως. Αν δεν μάθουμε αυτό το μάθημα τότε είμαστε έρμαιοι της μοίρας μας – δηλαδή, των ανεξέλεγκτων εταιρικών συμφερόντων.
Πιο συγκεκριμένα, αν δεν υπάρξει συντονισμένη κοινωνική πολιτική που θα παρέχει συνολική εξέταση του πληθυσμού, πρώτον, για εντόπιση του ιού στο σώμα και, δεύτερον, για εντόπιση αντισωμάτων στη φάση δημιουργίας ανοσίας, δεν μπορεί να περιμένουμε την οποιαδήποτε επαναφορά στην κανονικότητα – ποια κανονικότητα, εξάλλου; Και βέβαια αυτές οι εξετάσεις πρέπει να παρέχονται δωρεάν στους πάντες ανεξαιρέτως και υποχρεωτικά. Εκεί, οι οποιεσδήποτε ενστάσεις στο όνομα της «ατομικής ελευθερίας» είναι απαράδεκτες. Μιλάμε για την υγεία του κοινωνικού συνόλου – σε μια δημοκρατία κανένα άτομο δεν έχει δικαίωμα να θέσει σε κίνδυνο το σύνολο. Αυτό είναι το μάθημα μιας πανδημίας: νοσεί πας ο δήμος παντού. Και, εννοείται, ότι σε αυτή την περίπτωση οι αποδεδειγμένα φέροντες ανοσία μπορούν να επανέλθουν ελεύθερα στον κοινωνικό χώρο και να προσφέρουν εκεί που άλλοι δεν μπορούν – π.χ. ως εθελοντές στα νοσοκομεία.
Είμαστε ακόμη στην αρχή αυτής της μεγάλης περιπέτειας. Αντί να γκρινιάζουμε για τον «εγκλεισμό» καλό είναι να σκεφτόμαστε πώς θα αλλάξουμε κοινωνικά ζημιογόνες συμπεριφορές, πώς θα βοηθήσουμε να ξεπεράσουν οι συνάνθρωποι μας αυτή την τραυματική εμπειρία – λόγω θανάτων αγαπημένων τους προσώπων, λόγω σοβαρής οικονομικής δυσχέρειας, λόγω της ίδιας της εμπειρίας του φόβου και της κοινωνικής απομόνωσης. Κι αυτό γιατί δεν μιλάμε μόνο για την ίωση αλλά για την ευρύτερη ασθένεια του ψυχοκοινωνικού σώματος.
Και επί πλέον, αυτή η ανάγκη αλληλεγγύης έχει πλανητικές διαστάσεις. Καμία κοινωνία δεν μπορεί να περιμένει ότι θα επανέλθει στην δήθεν ανεξαρτησία του κατ’ ιδίαν, του ανυπέρβλητα ιδιωτικού, του ολόδικου της αμόλυντου χώρου ή δεν ξέρω τι. Είναι κρίμα ότι οι άνθρωποι χρειάζονται μια θανατηφόρο πανδημία για να συνειδητοποιήσουν ότι τα πάντα σε αυτόν τον πλανήτη συνδέονται και ότι δεν υπάρχει καμία κρυψώνα εαυτού. Εύχομαι να μην φανούμε ανεπίδεκτοι μαθήσεως μετά από τέτοια πλανητική καταστροφή».