Τhe city of Thebes forms the background to many a Greek tragedy. In Sprouts of a dragon’s teeth, Greek filmmaker Danae Io shows us the reality of modern-day Thebes. The poet Stathis Gourgouris provides us with the words that describe the human element, while the images reflect on the land, the surroundings and on decay.
https://iffr.com/en/iffr/2023/films/sprouts-of-a-dragons-teeth
WORKSHOP, READING AND CONVERSATION
DANAE IO AND STATHIS GOURGOURIS: ON THE POETICS & POLITICS OF MYTHS
Saturday 18 February, 12–2pm and 3–4pm
UKS, Keysers gate 1
The event is free of charge
*
“Even when it tells stories, myth is not narrative; it is poetic and performative. As such it also eludes definition, and this is precisely what makes it adaptable to how societies make history. Because this history-making process is ongoing, myth is not archaic; it is always contemporary. It is the realm where societies imagine themselves (and their others, their adversaries), where they create conditions for themselves in the manner of poiesis, and they do this not with words, but with performative actions.”
—Stathis Gourgouris
Stemming from their year-long collaboration on the film Sprouts of a dragon’s teeth, shown as part of the exhibition OPEN SYSTEMS, Stathis Gourgouris and Danae Io host a workshop and conversation on the poetics and politics of myths in contemporary societies. The workshop and talk can be experienced separately or together.
*
PROGRAMME:
12–2pm: WORKSHOP
A workshop on the role of myth as a performative system of poetics pertinent to how societies imagine and create their worlds. Participants are invited to read and write together through small exercises to think through questions such as: How do we read ancient texts and figures in a contemporary world? How do we understand performative action as history-making? Where do we find the poetics of form – of creating new forms – in a world controlled by technological repetition?
Please send an e-mail to info@uks.no to reserve a free ticket for the workshop.
3–4pm: AUTOCHTHONOUS STONES – READING & CONVERSATION
Ruination, pollution, autochthony (the indigenous inhabitation of a country, including mythological figures) and myth: Danae and Stathis read poems written during their conversations and correspondence over the past year, which extend the themes set out in Sprouts of a dragon’s teeth. The reading will be followed by an open conversation with the audience.
*
Danae Io (b. 1993, GR) is an artist whose work is shown in OPEN SYSTEMS at UKS.
Stathis Gourgouris (b. 1958, GR) is a poet, essayist, translator and sound artist, living between New York and Athens. He is Professor of Comparative Literature and Society at Columbia University, New York.
____________________________________________________________________________________________
Αυτόχθονες Πέτρες
***
Αυτόχθονες, λένε, υπήρξαν κάποτε πολλοί, όμως δεν έμεινε κανένας.
Μια άλλη εκδοχή είναι ότι άνοιξε η γη και τους κατάπιε. Ακριβώς όπως κάποτε η γη τους έφτυσε καταμεσίς στο κέντρο του κόσμου.
Εξάλλου γίνονται σεισμοί πια κάθε μέρα στην Θήβα. Ανοίγουν χθόνια χάσματα και εκεί χανόμαστε όλοι.
Κάποιοι άλλοι λένε ότι από τα βάθη της Θήβας φυτρώνουν ετερόχθονες.
Περαστικοί περιηγητές που κουβαλούν τον τόπο μέσα τους. Ακόμα κι όταν χάνονται στον δρόμο βρίσκουν κάπου να ακουμπήσουν. Μετά κοιτούν τριγύρω και με τα μάτια σχηματίζουν γνώριμους ορίζοντες. Κι εκεί ανασαίνουν.
Παράξενο πως τόσοι άνθρωποι βρίσκουν το οξυγόνο τους σε μέρη άπνοα. Φιλτράρουν την μολυσμένη ατμόσφαιρα—αιώνες άνθρακος και μαγνησίου, αρχαία νταμάρια πολυσχιδούς γεώπετρας. Δύσκολο να δει κανείς τι είναι σμιλεμένο από τον άνθρωπο και τι από τον χρόνο. Ερείπια ανάμεικτα.
Ποιος σκέφτεται την φύση σαν μηχανή παραγωγής ερειπίων; Και όμως. Ο χρόνος δεν λυπήθηκε ποτέ κανέναν. Αγάπησε όμως την διάσταση του τόπου εξ αρχής. Κι έτσι, η Θήβα παραμένει Θήβα με όλα τα σκουπίδια της ύπαρξης δικά της.
Λειχήνες στο σκορποχώρι
των μαρμάρων.
Τι ζει ως πότε, τι
σε ένα παρατημένο εκεί
ψηλάφισμα;
Εντέλει μένουν τα άλογα, ελεύθερα στα άγονα χωράφια, περιδιαβαίνοντας ανάμεσα σε φωτοβολταϊκά.
Από την σκοπιά του αστρικού φωτός, τα σκόρπια και τα ανάμεικτα είναι αδιαίρετα. Ίσως ασπρόμαυρα σε κάποιο φόντο που δεν κινείται όπως η ζωή, αλλά σε ρυθμούς ταινίας.
Σε αυτό το φιλμ που δεν χωράει αστέρες κάθε ηλιαχτίδα εναποθέτει πτυχές του σύμπαντος. Κι αν οι λειχήνες τις μετατρέπουν σε δροσιά και αν τα άλογα ζεσταίνονται στην χαίτη, τα στιλπνά δάση που ξεφύτρωσαν τα τελευταία δέκα χρόνια τις μεταφέρουν πτυχή-πτυχή σε ρεύμα που εξάγεται στην Γερμανία.
Η Θήβα ανέκαθεν υπήρξε πέρασμα. Στα σταυροδρόμια της ενέκυψαν πατροκτονίες που αργότερα κατέληξαν σε λοιμούς. Το έδαφος μολύνθηκε από άταφους χρησμούς αδελφοκτόνων.
Στις υποχθόνιες σήραγγες γυρνάει ακόμα το φάντασμα της Αντινύφης, που επικαλέστηκε θεών νόμιμα για να ξεφύγει από το ξεκαθάρισμα λογαριασμών, γνήσιο ατόπημα-αποτύπωμα εντόπιας συμφοράς.
Τώρα πια, ηλεκτροφόρα σύρματα υψηλής τάσεως ανοίγουν δρόμους απόδημης τερατουργίας.
Αν ήμουν διαβατάρικο, πετώντας σε τέτοιο ύψος θα άκουγα ψιλές συχνότητες ρεύματος με κάθε ηχητική λεπτομέρεια.
Εσύ θα άκουγες την συγκοπή που δημιουργούν τα φτερά μου σαν μικροφωνισμό ηλεκτρικής κιθάρας στον αέρα.
Οι αρχαίοι θα άκουγαν το άπειρο μέσα σε σπηλιές.
Σήμερα, οι νομάδες εξ ανατολής ξημεροβραδιάζονται ακούγοντας καρσιλαμάδες μέσα στα σκουριασμένα φορτηγάκια τους.
Πάντα κάποιος ακούει το άπαν.
Η Θήβα ανέκαθεν υπήρξε πέρασμα. Εδώ διέπρεψαν εκατομμύρια παντοπόροι και μόνο οι πέτρες μπορούν να θεωρούνται αυτόχθονες. Είναι να απορεί κανείς.
Την Θήβα την προσεγγίζεις με τρόπο
1
Πρώτον, αφ’ υψηλού. Κατεβαίνοντας τον Κιθαιρώνα—μια θρυλική οροσειρά, το όνομα της οποίας μοιράζεται μεταξύ βασιλέων και βοσκών.
Στο όρος Φίκυον—μια κορφή που φυτρώνει στα οροπέδια—αυτοκτόνησε η Σφίγγα. Κανείς ποτέ δεν θα νιώσει την απόγνωση της. Ξέρεις τι σημαίνει να χάνεις από μέσα σου το ύστατο μυστικό; Οι άλλοι το είπαν αίνιγμα, αλλά για την Σφίγγα ήταν το παιδί της, βγήκε από τα σπλάχνα της.
Όλου του κόσμου οι αυτόχειρες είναι Σφίγγες. Όταν τους παίρνουν από μέσα το ανείπωτο, πηδούν και γκρεμοτσακίζονται.
Της αρχαίας Θήβας κορυφαίο μυστικό ήταν ο Οιδίποδας. Η Θήβα ακόμη ζει και καταστρέφεται από αυτοσχέδια οιδιπόδεια συμπλέγματα, τα οποία ουδέποτε εδέησαν να παιχτούν φροϋδικά. Μάλλον, συμπλέγματα μιας χθόνιας—χρόνιας—μυστικοπάθειας. Γι’ αυτό οι Θηβαίοι δεν χώνεψαν ποτέ τους Αθηναίους—αφού οι άθλιοι τους έκλεψαν τους μύθους και τους έκαναν θέατρο.
ΥΓ άλλου παρελθόντος αφ’ υψηλού: Στα Βίλια πήγαιναν παλιά οι Αθηναίοι αστοί να χαρούν χιόνι όταν είχαν βαρεθεί να πηγαίνουν εκδρομές στην Πάρνηθα. Στην Θήβα δεν κατέβαιναν ποτέ. Να κάνουν τι στα χαμηλά, με τόσο χιλιοειπωμένους μύθους;
2
Ο άλλος τρόπος είναι επίπεδος. Η οπτική της πεδιάδας, γραμμές χωρίς γωνίες. Την χαρτογράφηση την αναλαμβάνουν τα διαβατάρικα πουλιά και τα ηλεκτροφόρα σύρματα.
Ανέκαθεν εκτεθειμένη από παντού, η Θήβα ανέπτυξε υψηλή στρατιωτική τέχνη. Επίπεδη σκέψη. Στην ιστορία της Θήβας παντού υπήρξαν στρατοί. Από τον Κάδμο μέχρι τον Αλέξανδρο, οι κατακτητές λειτουργούσαν στην ίδια ευθεία. Προσανατολισμένοι στα νότια. Ποτέ ανάποδα—εκτός των Αθηναίων. Την Θήβα την διαπέρασαν Βυζαντινοί, Σλάβοι, Αρβανίτες, Τούρκοι, Γερμανοί. Σχεδόν ποτέ τουρίστες.
Πράγματι, γιατί να χτίσεις μια πόλη σε τόσο ανοιχτή πεδιάδα; Όλοι να σε κοιτάζουν ελεύθερα. Να σε εποφθαλμιούν. Να σε διαπερνούν ανά τους αιώνες.
Εισερχόμενος στα τείχη βλέπεις νταμάρια, σωληνουργεία, εξαρτήματα αγροτεχνικών μηχανημάτων, εκκοκκιστήρια βάμβακος, επεξεργασίες αλουμινίου, βιομηχανικές θερμομονώσεις, ψυκτικά συνεργεία, φωσφορικά λιπάσματα.
Κάποτε εδώ βασίλευε η Ιζόλα κι ο Πετζετάκις, θεότητες που περιφρόνησαν τον Όλυμπο αλλά και την ίδια τους την τιμή. Τώρα εκεί στα ερείπια των ναών τους χορεύουν ανέμελα λεηλάτες και τυμβωρύχοι.
ΥΓ παρόντος επιπέδου: Στα καφενεία, μαυροντυμένοι νεαροί προσβλέπουν στην νέα παράσταση του Ιερού Λόχου.
3
Αν και κανείς δεν το ανέχεται, υπάρχει τρίτος τρόπος: ο υπόγειος.
Όχι ότι κανείς ανοίγει σήραγγες, διόδους κάτω κόσμου. Το έδαφος στην πόλη είναι πολύ σκληρό. Δεν πιάνει φύτρα πουθενά.
Οι υπόγειες διαβάσεις αφορούν τους άπορους, εκείνους που έχασαν τον δρόμο ψάχνοντας. Ή τους αέναα νομάδες. Οι μεν καταλήγουν σε στρατόπεδα εγκλεισμού, οι δε μένουν στο δρόμο. Μετανάστες, πρόσφυγες, αθίγγανοι: εξίσου άποροι, ξένοι απ’ αόριστον, αφήνουν αποτύπωμα με υποχθόνιες εμβοές, μαύρες δερμάτινες σκιές που πέφτουν γυμνές πάνω στις πέτρες.
Η Θήβα ανέκαθεν υπήρξε πέρασμα. Εδώ διασύρθηκαν εκατομμύρια άποροι και μόνο οι πέτρες μπορούν να θεωρούνται αυτόχθονες. Είναι να απορεί κανείς.
Χιόνι και Δόντια
***
Το χιόνι σκέπασε την Θήβα από άκρου εις άκρον, πυκνό και απαλό σαν χλωμή στάχτη.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, δεν ψάχνεις να βρεις τι εξέχει, τι προβάλλει στον ορίζοντα πάνω από εκεί που το μάτι παύει να διακρίνει. Το χιόνι, η στάχτη, εξομοιώνει τις διαστάσεις και απαλύνει το ακάλυπτο σαν πέπλο.
Θα μπορούσα να είχα σκάψει πιο βαθειά, να βρω που ξεκίναγαν οι φύτρες—αν υπήρχαν. Να βρω τα δόντια τα θαμμένα—αν υπήρχαν. Γιατί οι θεοί, αιώνες τώρα, μας ειδοποίησαν: το παραμύθι δεν έχει δράκο.
Αν βρίσκαμε τα δόντια, θα μπορούσαμε να καμαρώνουμε ως εγκληματολόγοι ότι ο μύθος είναι ζωντανός. Ακριβώς επειδή βρήκαμε το πτώμα του, ή τέλος πάντων, τα σκόρπια ίχνη του, οστεϊκά πετρώματα ή πεπρωμένα, απολιθωμένα σινιάλα, σαν κιμωλίες που άλλοτε σχηματίζουν παραμύθια στο δάπεδο κι άλλοτε θρυμματίζονται σαν χλωμή σκόνη που λερώνει.
Όμως, τα δόντια μένουν στερεά. Χιλιάδες χρόνια αργότερα εξακολουθούν να εκπέμπουν.
Από θαμμένα δόντια ανακαλύπτουμε κρυμμένες αλήθειες παρελθόντος, όπως προχτές, π.χ., που αποκαλύφτηκε ότι ο Πάμπλο Νερούδα δολοφονήθηκε με δηλητήριο πριν πενήντα χρόνια.
Λες και δεν το ξέραμε βέβαια. Στην ποίηση υπάρχει ήδη η επαλήθευση.
Κι αυτό ακριβώς είναι το θέμα:
Ο μύθος είναι ζωντανός. Τα ποιήματα είναι τα δόντια. Οι φύτρες είμαστε εμείς. Οι εγκληματολόγοι μυθαμοιβοί.
https://www.uks.no/archive/open-systems-workshop/